Syndrom chorego budynku

Inżynieria środowiska poświęca wiele uwagi jakości powietrza zewnętrznego. Ponieważ  większość czasu (80%) człowiek spędza w pomieszczeniu, równie istotna jest jakość powietrza wewnętrznego. O "chorym budynku" mówi się, kiedy 30% użytkowników budynku jest niezadowolonych z jego mikroklimatu.

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje syndrom chorego budynku (SBS – z angielskiego sick buildings syndrome) jako zespół czynników mogących wpływać negatywnie na przebywających w nim ludzi. Definicja ta dotyczy przede wszystkim pomieszczeń biurowych, ale może być oczywiście przeniesiona również na budynki mieszkalne.
W Polsce klasycznym przykładem chorego budynku był wybudowany na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych budynek Intraco II w Warszawie. Zbyt mała ilość świeżego powietrza dostarczanego do pomieszczeń stała się przyczyną częstych omdleń pracowników. Przeprowadzona ekspertyza dowiodła, że przyczyną był zbyt oszczędnościowy projekt wentylacji, który w póżniejszym okresie zmodernizowano.

Czynniki fizyczne
Najważniejszymi są temperatura i wilgotność. Średnie, optymalne wartości tych parametrów to temperatura wynosząca 21°C i wilgotność ok. 55-60%. Tymczasem w ''chorych budynkach'' wartości te są bardzo podwyższone (wynoszą odpowiednio 24°C i ponad 75%). Komfort cieplny jest sprawą indywidualną i nie ma wpływu na nasze zdrowie. Natomiast wigotność ma już znaczący wpływ na kondycję naszego organizmu i samopoczucie. Wilgotność na poziomie 70% powoduje kłopoty z dotlenieniem, przez co pojawiają się bóle i zawroty głowy, podrażnienie błon śluzowych, wysuszenie skóry, choroby gardła. Człowiek czuje się zmęczony i rozkojarzony oraz ma uczucie duszności. Niedotlenienie może mieć długofalowy negatywny skutek zdrowotny. Oprócz tego, zbyt wysoka temperatura i wilgotność sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, szczególnie zarodników grzybów pleśniowych.

Zasadniczym powodem złych warunków fizycznych jest zła wentylacja pomieszczenia, która wynika z następujących zjawisk:

• ''efekt puszki cieplnej'', związany ze szczelnością nowoczesnych okien i brakiem naturalnej mikrowentylacji (zachodzi w oknach nieszczelnych i celowo rozszczelnionych), albo nawet z brakiem okien.  Naturalna mikrowentylacja przyczynia się do ciągłej wymiany powietrza między budynkiem a środowiskiem zewnętrznym;
• niesprawny lub niewydajny system wentylacji. Projektując system wentylacyjny, należy przyjmować ilość wymiany powietrza w ciągu godziny, których minimalne wartości określają normy. Częstym błędem przy projektowaniu było założenie, że przebywanie ludzi w pomieszczeniu jest jedynym powodem spadku jakości powietrza. Nie uwzględniano pracy urządzeń biurowych;
• brak konserwacji przewodów i urządzeń klimatyzacyjnych. Niedezynfekowane i nieczyszczone przewody nie tylko przestają spełniać swoją rolę, ale też stają się zagrożeniem dla zdrowia ludzi.

Czynniki chemiczne
Skład powietrza, którym oddycha człowiek, kształtowany jest między innymi poprzez emisję substancji z otaczających go materiałów. Substancje szkodliwe występują w różnych ilościach i stężeniach w wielu typach materiałów. Do najczęściej występujących zalicza się: toluen, ksylen, formaldehyd, benzen i styren. Chorobotwórcze substancje, przedostające się z materiałów budowlanych do powietrza, najliczniej i w największych stężeniach występują w takich grupach produktów, jak kleje, tworzywa sztuczne, materiały izolacyjne, lakiery, lepiki i impregnaty. W pomieszczeniach biurowych dodatkowym źródłem pyłów i zawiesin mogą być pracujące urządzenia biurowe.
Materiały, z których wykonane są budynki i ich wyposażenie powinny należeć do kategorii M1 – są to materiały budowlane przebadane pod względem emisji szkodliwych substancji i spełniające określone normy tej emisji. Jednak nawet w tej sytuacji wszystkie szkodliwe substancje powinny być usuwane przez sprawne systemy wentylacyjne, a w sąsiedztwie urządzeń biurowych powinny znajdować się kratki wywiewne.
Powodem złego składu chemicznego powietrza w budynkach będzie więc stosowanie materiałów niższej kategorii (tj. niebadanych pod względem emisji lub o szczególnie wysokiej wartości emisji – kategoria M3 lub o wartości emisji dopuszczalnej, ale wyższej niż w M1 – kategoria M2) oraz niesprawnie działająca wentylacja.

Czynniki mikrobiologiczne
Zły mikroklimat stwarza warunki do rozwoju organizmom, które są alergenami (roztocza, pleśnie) lub stanowią zagrożenie dla zdrowia (pleśnie; bakterie – szczególnie Legionella pneumophilia). Głównymi powodami rozwoju tych organizmów są:

• zbyt wysoka temperatura i wilgotność. Sprzyja to rozwojowi zarodników pleśni. Nikt nie chciałby pracować w budynku, gdzie rozwija się pleśń, nie mówiąc o zagrożeniu zdrowotnym ze strony zarodników;
• niesprawna wentylacja. Nie są usuwane cząstki stałe (kurz, zawiesiny), które stanowią środowisko życia dla roztoczy i pleśni (silne czynniki uczulające);
• niewłaściwy system klimatyzacyjny. W systemach rozpylających wodę o temperaturze ok. 35ºC rozwijają się niebezpieczne, powodujące choroby płuc bakterie Legionella pneumophilia;
• brak dezynfekcji przewodów i urządzeń klimatyzacyjnych. Sprzyja to rozwojowi różnego rodzaju bakterii.

• zbyt mały strumień powietrza wentylacyjnego;
• niewłaściwe korzystanie z urządzeń instalacyjnych i klimatyzacyjnych;
• osadzanie zanieczyszczeń w przewodach oraz urządzeniach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.